Carrasco e toxo

Erica, coñecidas como uces, urces ou carrouchas, é un xénero de fanerógamas que inclúe unhas 700 especies da familia Ericaceae. Son plantas resistentes á seca, á acidez edáfica e aos lumes. Son moi comúns en Galicia e en xeral na Europa atlántica, formando parte da matogueira, mesturándose con toxos e outros matos, e formando as uceiras, unha das paisaxes e ecosistemas máis representativos da zona.

Reciben moitos outros nomes comúns galegos como: torgas, breixos, carrascos, carrascas, queirogas etc., moitos deles comúns a outras especies dos xéneros relacionados Calluna e Daboecia.

 

"Billy o Neno" - O foraxido máis famoso do lonxano oeste

 O foraxido  Billy o Neno morreu o 14 de xullo tiroteado polo que fose o seu amigo da infancia, o shériff  Pat  Garrett, nun rancho de  Fort  Sumner. Polo menos iso é o que conta a versión oficial... 

Aconeceu en "Fort  Sumner" , Novo México, 14 de xullo de 1881. 

A noite era calorosa e había lúa chea. De súpeto, un disparo efectuado por  Pat  Garrett, shériff de Lincoln (Novo México), abatía ao seu amigo da infancia  Billy o Neno, que tan só puido articular estas palabras en español: "Quen é?".

Nacido o 23 de novembro de 1859 en Nova York, Henry  McCarthy, nome real de  Billy o Neno –aínda que outras fontes din que se chamaba  Willian  Booney–, emigrou coa súa familia cando tiña tres anos a  Kansas City, nos recentemente colonizados estados do Oeste. Por esa época,  Kansas City era un lugar moi violento polo que a nai de  Billy decidiu deixar a cidade para establecerse en  Silver City cando o seu pai atopou a morte nun duelo e a ela diagnosticáronlle tuberculose.

PRIMEIROS DELITOS: Aos doce anos,  Billy empezou a frecuentar os salóns da cidade e coñeceu a George  Schaefer, máis coñecido por "Chapeu Jack". George era un xogador e un delincuente de pouca sonada que tras roubar nunha lavandería chinesa fuxiu deixando tirado a  Billy co botín do roubo, do cal foi acusado. Tras ser posto liberdade condicionada, o día do xuízo  Billy fuxiu por unha cheminea converténdose deste xeito nun fóra da lei.

O 18 de agosto de 1877, e con tan só 17 anos de idade,  Billy matou por primeira vez a un home. A súa vítima foi un ferreiro de  Fort Grant chamado Frank " Windy"  Cahill, un inmigrante irlandés que era o típico matón de pobo que gozaba meténdose cos máis débiles.

A VINGANZA DE "OS REGULADORES":  A partir de entón, os actos criminais de  Billy foron en aumento, e tras matar e roubar a tres indios, a súa seguinte vítima sería o shériff William  Brady. Este fora subornado por un grupo de poderosos avogados e especuladores chamados " The  Rising  of Santa Fe" para que asasinase a John  Tunstall, un rancheiro inglés que, xunto aos seus socios Alexander  McSween e o gandeiro John  Chisum estaban envolvidos nunha guerra polo monopolio do comercio gandeiro no condado de Lincoln.  Billy fora empregado por  Tunstall como vaqueiro e cando este foi asasinado, o 18 de febreiro de 1878,  Billy uniuse a unha banda chamada "Os reguladores", un grupo de vaqueiros legalmente constituídos, liderados polo capataz de  Tunstall, Dick  Brewer, quen xurara vingar a morte do seu patrón. Foi entón cando "Os reguladores" comezaron a asasinar a todos aqueles sospeitosos de estar envoltos na morte de  Tunstall.

O 1 de abril de 1878,  Billy ideou, e levou a cabo, un plan para tender unha emboscada e acabar coa vida dun os principais involucrados, o shériff de Lincoln William  Brady. Co fin de terminar co conflito no condado de Lincoln, o recentemente nomeado gobernador de Novo México,  Lew Wallace, ofreceu unha amnistía para todos os implicados excepto para  Billy, considerado o inimigo público número uno. Por conseguinte, o Goberno de Estados Unidos emitiu unha orde para capturalo vivo ou morto e xulgalo polos delitos cometidos.

O SHÉRIFF  PAT  GARRETT: No ano 1880, un amigo da infancia de  Billy,  Pat  Garrett, foi nomeado shériff do condado de Lincoln.  Garrett iniciou unha campaña persoal para capturar a  Billy o Neno e á súa banda, que culminou co arresto de  Billy en decembro dese mesmo ano. Tras ser condenado á forca na localidade de  Mesilla (Novo México),  Billy logrou escapar da prisión despois de asasinar aos dous  alguaciles que lle custodiaban.

Na súa fuxida, o mozo foraxido refuxiouse no rancho do seu amigo Pete  Maxwell, en  Fort  Sumner, onde foi acurralado polos axentes de  Garrett. E foi neste punto cando xurdiron dúas versións diferentes do acontecido. A que afirma que durante o tiroteo entre  Billy e  Pat  Garrett, o bandido foi ferido  mortalmente e, tras unha longa agonía, morreu desangrado. E a que sostén que un só disparo de escopeta no estómago matou a  Billy, que trataba de  escabullirse ao amparo da escuridade da noite.

Billy o Neno non viviu para cumprir os 22 anos, con todo a súa figura pasou a ser unha das máis lendarias do Oeste americano, reforzada polas teorías da conspiración que manteñen que  Billy o Neno non morreu aquela noite, senón que todo foi unha farsa para que puidese escapar e cambiar de vida. Esta teoría baséase en que  Jesse Evans, un pistoleiro involucrado xunto á súa banda no asunto de  Tunstall e desaparecido desde 1882, reapareceu moitos anos despois, en 1948, e afirmou que dos bandidos que participaron na guerra do condado de Lincoln quedaban aínda tres con vida: el mesmo, Jim  McDaniels e  Billy o Neno, que se escondía en  Texas baixo o nome de  Ollie  P.  Roberts. Por tanto, no aire queda esta pregunta: "Morreu  Billy o Neno durante o tiroteo de  Fort  Sumner ou logrou escapar e viviu baixo unha identidade falsa?".  

A Cúpula da Rocha

 A Cúpula da Rocha ou o Domo da Rocha  é un monumento islámico situado na cidade vella de Xerusalén, no centro do Monte do Templo. Os musulmáns cren que a rocha que se atopa no centro da cúpula é o punto dende o cal Mahoma ascendeu aos ceos para se reunir con Deus, acompañado polo anxo Gabriel. En honra a devandito episodio da vida de Mahoma, foi construído o edificio entre os anos 687 e 691 polo noveno califa, Abd al-Malik.

Os credos xudeu e cristián afirman que ese lugar foi onde Abraham estivo a piques de sacrificar ao seu fillo Isaac por orde de Xahveh e onde Xacob viu á súa vez a escaleira ao ceo, segundo os relatos da Xénese. O islam recolle tamén a tradición do sacrificio de Abraham, aínda que na versión islámica o fillo non era Isaac senón o primoxénito, Ismael. Segundo a tradición xudía desde esta primeira pedra construíuse o mundo. Alí foi erixido o Sanctasanctórum, a parte máis sacra do templo de Xerusalén.

Sen cambios esenciais durante máis de trece séculos, a Cúpula da Rocha segue a ser un dos máis preciosos e duradeiros tesouros arquitectónicos do mundo.

Tecnicamente, a Cúpula da Rocha non se considera unha mesquita, mais si é un lugar de culto para o islam. Xunto ao Domo da Rocha, coa súa cúpula dourada, no extremo sur da chaira, atópase a Mesquita de Al-Aqsa coa súa cúpula prateada, e anexa ao Domo da Rocha atópase a Cúpula da Cadea. Tamén se adoita chamar erroneamente Mesquita de Omar á Cúpula da Rocha.

O significado deste sitio abrolla tradicións relixiosas monoteístas ligadas coa rocha á que preserva a cúpula dourada: coñecida como a "Rocha Fundacional", a mesma é considerada un importante punto de referencia polos monoteístas.

As cariátedes

 A cariátide é unha figura feminina esculpida, con función de columna ou pilastra, cun entaboamento que descansa sobre a súa cabeza. O máis típico dos exemplos é a Tribuna das Cariátides no Erecteion (a imaxe deste artigo) un dos templos da Acrópole ateniense.

O seu nome quere dicir habitantes da cidade de Caria , na Laconia, e vén, segundo é dito, de que sendo esta cidade aliada dos persas durante as Guerras Médicas, os seus habitantes foron exterminados polos outros gregos e as súas mulleres foron convertidas en escravas, e condenadas a levar as máis pesadas cargas, sendo estas representadas como tales nas columnas dos edificios.

En 1550, Jean Goujon (arquitecto e escultor do rei Henrique II de Francia) tallou unhas cariátides no Louvre, que sosteñen a plataforma dos músicos na sala dos gardas suízos (actualmente chamada das Cariátides). Goujon só coñecera as cariátides do Erecteion mediante inscricións e nunca vira as orixinais.

Cando a figura empregada como columna é masculina, chámase atlante ou telamón. Ver na wikipedia

De que están feitas as estrelas? A composición química das estrelas

 A fascinación polas estrelas non é algo novo para a humanidade: en todas as culturas difundíronse incontables mitos sobre elas. Con todo, á hora de pescudar a súa composición química os humanos demos algúns  tropezóns durante o camiño. Non foi ata hai apenas 100 anos que unha astrónoma inglesa deu coa resposta adecuada. Ata 1925 pensábase que a composición química das estrelas era a mesma que a dos planetas, pero a tese doutoral de Cecilia  Payne desvelounos por fin de que están feitas as estrelas.

PRINCIPAIS ELEMENTOS QUÍMICOS NO UNIVERSO

As estrelas son grandes corpos celestes compostas de plasma a altísimas temperaturas, que manteñen unha forma esférica grazas á súa propia forza de gravidade. A enerxía emitida polas estrelas é tan alta que, desde a Terra, aínda a millóns de quilómetros de distancia, podemos velas brillar.

Pero de que están feitas as estrelas? Por que brillan tanto? A composición química das estrelas é sobre todo hidróxeno e helio en estado  gasoso e son precisamente estes elementos químicos os responsables da súa alta enerxía e, por tanto, do seu brillo.

Ademais, as estrelas tamén teñen unha pequena porcentaxe doutros elementos químicos, que están presentes tamén no resto do universo. Por exemplo, na composición química das estrelas tamén se rexistraron pequenas cantidades de nitróxeno, ferro ou carbono.

FORMACIÓN DE ELEMENTOS QUÍMICOS NAS ESTRELAS

Como comentamos, os principais elementos químicos das estrelas son hidróxeno e helio. Saber como se forman os elementos químicos nas estrelas axudarache a entender por que emiten enerxía. E non só iso, senón que tamén che permitirá distinguir os diferentes tipos de estrelas, como che explicaremos máis abaixo.

Mediante procesos de fusión nuclear, as estrelas consomen hidróxeno e transfórmano en helio. Grazas a iso, emiten unha gran cantidade de enerxía química en forma de radiacións electromagnéticas.

A maioría das estrelas están demasiado lonxe de nós para que nos alcance pouco máis que unha luz  titilante pero podemos ver claramente os efectos desta enerxía química na nosa estrela máis próxima, o Sol, cuxa enerxía nos outorga a luz e a calor necesarios para a vida.

Pero a formación de elementos químicos nas estrelas non queda aí. Ao contrario, as estrelas pasan por diferentes fases, nas cales predomina un ou outro elemento, o que dá lugar a diferentes tipos de estrelas.

A EVOLUCIÓN QUÍMICA DO UNIVERSO: CANTOS TIPOS DE ESTRELAS HAI?

Aínda que as estrelas poden clasificarse segundo diferentes criterios (como a súa temperatura e luminosidade, a súa gravidade ou a súa lonxevidade), neste artigo imos centrar na evolución química das estrelas. É dicir, veremos as diferentes fases polas que pasa unha estrela ao longo da súa vida e que elementos químicos protagonizan cada fase.

Protoestrella: Para empezar, as estrelas empezan a desenvolverse como  protoestrellas. Nesta fase, as nubes de hidróxeno e helio empezan a contraerse, de modo que aumenta a súa densidade e temperatura. Normalmente fórmanse varias estrelas á vez en grupos chamados cúmulos. Canta máis masa ten a estrela, máis rapidamente evoluciona. Para que te fagas unha idea, unha estrela do tamaño do Sol tarda ao redor de 100 millóns de anos en pasar desde  protoestrella a estrela da secuencia principal.

Estrela da secuencia principal: Esta é a fase na que as estrelas pasan a maior parte da súa vida e na que teñen lugar os procesos de fusión nuclear do hidróxeno en helio. Por este motivo, a medida que vai pasando o tempo, vai aumentando a proporción de helio no núcleo da estrela, á vez que o fan a súa temperatura e luminosidade.

Hai diferentes tipos de estrelas dentro desta fase. Se te preguntas que tipo de estrela é o Sol, gustarache saber que se trata dunha anana amarela cuxa temperatura rolda os 6000  K. Cada segundo o Sol transforma aproximadamente 600 millóns de hidróxeno en helio.

En función da masa da estrela, esta consome o combustible do seu núcleo con máis ou menos rapidez. Tendo isto en conta, espérase que o Sol viva 10 mil millóns de anos.

Xigante vermella: A medida que o hidróxeno do seu núcleo se esgota e aumenta a proporción de helio, as estrelas vanse achegando ao final da súa existencia. Empezan a utilizar helio como combustible, o que provoca unha expansión da súa capa externa,  a estrela convertese nunha xigante vermella.

Colapso da estrela: Cando a xigante vermella esgota tamén o seu combustible de helio, volve contraerse, o cal fai que aumente en gran medida a temperatura do núcleo. Nesta fase fórmanse elementos químicos máis pesados, como carbono,  neón, osíxeno ou silicio. A estrela expulsa parte da súa capa externa, formando unha  nebulosa e contribuíndo á formación de novas estrelas.

Nesta fase, a evolución química da estrela pode variar. Se queda un núcleo denso do tamaño dun planeta, coñécese como anana branca. Con todo, se é unha estrela o suficientemente masiva pode converterse mesmo nun buraco negro.

Morte da estrela: Chega un momento no que a anana branca consumíu toda a súa enerxía. Entón deixa de brillar e convértese nunha anana negra. É dicir, unha estrela apagada.

De novo, a masa da estrela condiciona a súa evolución química. As estrelas moi masivas seguen crecendo ata que non poden soportar a súa propia masa. Nese momento colapsa repentinamente, converténdose nunha  supernova. A explosión dunha  supernova maniféstase moi notablemente. Mesmo a primeira ollada pode verse un resplandor nun lugar onde non había nada, parecendo que naceu unha estrela nova.

Para terminar, que pasa coas estrelas que morreron? Os restos das estrelas e as capas externas das que se desprenderon conteñen elementos químicos pesados. Estes reutilízanse nunha especie de reciclaxe espacial e contribúen á formación de novas estrelas ou mesmo novos planetas. Como podes ver, a evolución química do universo desempeña un papel esencial na existencia de todos os corpos celestes.

Artigo traducido de Zschimmer & Schwarz.

A orixe do nome Pontevedra

Segundo explica Xesús Portas Ferro, “en case todos os documentos latinos dos séculos XII e XIII, o nome da vila aparece nas formas Ponteveteri e Ponte Veteri” porque os escribáns estaban calcando no seu latín unha construción romance herdada do latín vulgar. Ademais, engade que “nos documentos escritos en galego aparece soamente a forma romance Pontevedra” e, de feito, na lingua falada “o burgo nunca tivo outro nome ca o de Pontevedra”.

O topónimo Pontevedra deriva do latín PONTEM VETERAM, que significa “a ponte vella”. Refírese, polo tanto, a unha ponte que xa era antiga cando lle deron ese nome que chegou ata nós.

A orixe do nome Lérez é un misterio. Aparece con pequenas variantes en textos medievais, xa desde o  século X (910, 916…). Sabemos que vén de moi antigo e sabemos que non ten orixe no latín. É case seguro que forma parte do herdo que chegou ata nós desde as linguas indoeuropeas, anteriores ao latín.

O nome do barrio pontevedrés do Burgo ten, como Pontevedra, un significado transparente; quere dicir “arrabalde, barrio”. Vén do latín vulgar BURGUS, e este do xermánico BŬRGS que viña sendo “cidade pequena”, “forte”. 

Hai outras Pontevedras en Negreira e na Gudiña. Ámbalas dúas preto de leitos fluviais. A primeira a uns metros do río Tambre e a segunda á beira do Pereiro.

Turoqua e a Vía XIX

Turoqua sería unha mansio ubicada perto da vía XIX. Serviría para a vixiancia, mantemento e dar acougo a transeúntes. Arqueólogos e historiadores contan que debeu ser un importante foco comercial debido aos materiais importados que se atoparon nalgúns castros da comarca (Mourente, S. Cibrán, Salcedo, Campañó, Verducido, Lérez, Maúnzos).

Os miliarios atopados no eixo norte sur axúdannos a imaxinar o poboamento destes lugares hai uns 1.800 anos: O de Hadriano en Salcedo (134), o de Maximino e Máximo en Tomeza (ano 238), o de Caracalla (214) en Alba e o de Magencio (350), en Cerponzóns.

Mentres durou o imperio romano, mantívose a infraestrutura de comunicacións uns cantos séculos máis. Despois, aquela vella Turoqua foi esmorecendo, como tamén o comercio, a seguridade, os coñecementos técnolóxicos, etc.  

Deixou de ter sentido e a xente optou por vivir nos poboados darredor, onde era máis doado cultivar e subsistir. A cidade desaparece, estímase que durante máis de 6 séculos.

VÍA XIX 

Ao chegaren ao noroeste peninsular, os romanos utilizan vellos camiños preexistentes ou naturais, como a famosa depresión meridiana, que percorre o sur do país tocando os vértices interiores das Rías Baixas.

Desde Bracara Augusta dirixíase ata Lucus Augusta e de ahí a Asturica Augusta. Braga, Lugo e Astorga. As tres capitais do noroeste romano. En total 299 millas, case 500 km.

Segundo parece, a vía chega á actual Pontevedra acompañando o río Tomeza ou dos Gafos, que deixa para continuar polo Gorgullón, Peregrina, Soportais, e chega á ponte por Real, seguindo cara ao norte pola Santiña, Alba e Cerponzóns.

Ata o século XII non volvería a rexurdir o comercio terrestre e marítimo. Con el renace o núcleo urbano no que hoxe vivimos nós.